MATKAPLAR

MATKAPLAR: Kıvrımlı matkaplar, karbon çeliği veya yüksek devir alaşım çeliğinden yapılmışlardır. Karbon çelikli matkaplar, genel işler için tatminkar sonuçlar verir ve eğer haddinden fazla ısınırsa, sertliklerini kaybetmelerine rağmen; maliyet açısından daha ucuz olması nedeniyle önemli bir tercih sebebi teşkil eder. Yüksek devir matkapları, yüksek hızlarda ve sert metaller üzerinde kullanılırlar. Aşırı ısınma olduğu zaman bile, kesme işlemine devam ederler, fakat soğutma işlemi ılık ortamda yapılmalıdır. Eğer soğutma işlemi hızlıca yapılırsa, bu çatlamaya veya ikiye bölünmelere yol açabilir.

Matkap iğnesi, el matkabı, elektrikli matkap, press matkabının mandrenine tam olarak uyan uçtur. Düz iğneli matkaplar; çapı yarım inch’lik delikler için kullanılırlar. Daha büyük olanlar, genellikle sivri uçlu matkaplar ile açılır. Kare uçlu matkap; köşebentte kullanılmak üzere yapılmıştır, değişik uçlar, şekil 36’da gösterilmektedir.

Kıvrımlı matkaplar; 2, 3 ya da 4 oluklu olarak temin edilebilirler (yanları spiral oluklarla şekillendirilmiş). 3 ya da 4 oluklular, daha küçük delikler için veya önemli delikleri büyütmek için kullanılırlar ve sert yüzeylere, matkapla delik açmak için uygun değillerdir. Kıvrımlı miller, birçok avantaj sağlarlar;

1-)Şekil 37’de gösterildiği gibi, milin uçlarına doğru eğim açısı verirler.

2-)Delme esnasında çentikler oluşmasına sebep olur ki bu çentikler, sıkı bir kıvrılmayı ve dolayısıyla minimum yer kaplamayı sağlar.

3-)Delme esnasında oluşacak çentiklerin tahliyesi için kanallar açar.

4-)Yağlama kullanıldığı takdirde, yağın matkabın kesici ucundan aşağı kolayca akmasını sağlar.

Kıvrımlı matkap millerinin en sık olarak kullanılanı- gemilerde daha büyük boyutlarda olanları bulunabilmesine rağmen- çap açısından, 1/64 inch’ten, 1 inch’e kadar, küçük boyutlarda olanlarıdır. Millerin boyutları, uçlarına basılmıştır. Çünkü miller, bir boyuttan diğerine 1/ 64 (0,0156) inch değişirler. Diğer iki tanımlama sistemleri de, özel boyutlar için geliştirilmişlerdir;

1-) Numara matkap milleri, numara 80 (0, 0135 inch)’ten, numara 1 (0,228 inch) arasında sıralanırlar.

2-) Letter matkap milleri, A (0,234 inch)’ten, 2 (0,413 inch) arasında sıralanırlar.

Eğer matkap mili boyutları, uç kısmından yavaş yavaş kaybolmuşsa ya da bozulmaya başlamışsa; boyut, numaralandırılmış bir matkap mili ölçeği ile kontrol edilebilir, şekil 38, kesirli matkaplar için matkap standı ile, veya herhangi bir matkap için mikrometre ile kontrol edilebilir. Bir matkap mili, mikrometre ile ölçüldüğü zaman, ölçme işlemi,  bir kenarın dışından, öteki kenarın dışına, oluk noktasından yapılır.

Bir düz uçlu matkap milinin uç çapı, genellikle uç çaptan bir inchin birkaç binde biri kadar daha küçüktür.

YAĞ SEÇİMİ- KULLANIMI: Delme işleminde, bazı malzemeler yapılarına özgü olarak bir yağa gereksinim duyarken; bazılarında yağlamaya gerek yoktur. Aşağıdaki cetvel, bir rehber olarak kullanılabilir;

DELİNECEK MALZEME                                   YAĞLAYICI

Takım çeliği, bakır                                         Yağ

Hafif çelik, işlenmiş demir                            Yağ ya da maden suyu

Yatak madeni, pirinç, dökme demir             Yağlayıcıya gerek yok (kuru)

Cam                                                               Neftyağı

Bir matkap mili ölçeği, boyut numarasının zamanla yok olması durumunda, matkabın boyutunu saptamak için kullanılır. Bu, ortalarında geniş numaralı delikler olan, düz bir çelik parçasıdır. Her delikler, bir boyut numarası ile belirlenmiştir, matkap ucu, uygun deliğe yerleştirilir ve boyutu not edilir.

Bir matkap milini bilemek, kendi çapında layığı ile sanattır. Makine dükkanlarının, matkap milini, bileme taşına doğru açıda tutabilmek için özel mastarları vardır ve bu doğal olarak, mükemmel bir işe sebep olur. Bir matkap ucunu elle bilemek, çok fazla alıştırma gerektirir. Bunu yapmanın en iyi yolu, bazı eski, kırık uçları bilemek ve onları bir metal parçası üzerinde test etmektir. Şekil 39, ağzı ve kesici kenarların uygun açısını göstermektedir. Kesici kenarların her birine paralel olarak durduğuna dikkat ediniz.

Büyük bir delik açmadan önce, münasip olanı; daha küçük boyutlu ya da kılavuz deliği açmaktır. Bu size, daha büyük boyutlarda bir delik açmakta rehberlik edecektir. Her zaman, demiri ya da çeliği delerken bir yağlayıcı kullanın.

El matkabı ve göğüs matkabının kullanım alanı, şekil 40, elektrik matkaplarının sağladığı kolaylık ile  pratikte yok olma noktasına gelmiştir.

Bir delme baskacında delme işlemi yapılacağı zaman, her zaman metali, bir ‘V’ bloğu ya da bir delme mengenesi gibi şeylerle, güvenli olarak tutun, şekil 41.

‘V’ bloğu baskacı ile güvenli olarak tutulabilen dairesel basmakalıp içinde delik açmak için en uygundur ve bu da; sonuç olarak dönmeyi engeller.

Eğer bazı sebeplerden dolayı matkap kaymalıysa ve kesmeye bir taraftan başlamalıysa, şekil 42’de ilk resimde gösterildiği gibi, dairesel burunlu bir kesici ile bir oluk açılması, genellikle merkezden kaçmalara sebep olabilir. İkinci resimde de gösterildiği gibi kesik, matkabın yöneltilmek istendiği tarafa açılmalıdır.

Havşa matkapları, açılmış olan deliklerin sonunu, havşa başlı vidalara, perçinlere ya da cıvatalara uydurmak için şekillendirmede kullanılırlar, şekil 43.

Havşalar, açılmış olan deliklerin sonunun, rende başlı cıvatalarla, vidalarla, vs’lerle uyum sağlaması için şekillendirmede kullanılırlar, şekil 44.

PÜRÜZALIR: Pürüzalır, deliklerin istenilen boyutlarda genişletilmesi ve pürüzsüzleştirilmesi gibi ince işlerde kullanılır.

En pratik olan genişlemeli pürüzalırdır. Pürüzalır set halinde gelir, her biride çap olarak 1/ 32 oranında artmaktadır.

Konik ya da sivri uçlu pürüzalırlar, sivri uçlu miller için delikleri pürüzsüzleştirip sivriltmek için kullanılırlar.

DİŞ ŞEKİLLERİ: Vida dişlerinin en çok kullanılan 4 şekli; ‘V’ dişli, Amerika milli dişi, kare dişli ve yüksek dişli olanlardır. Çap ve adım için aynı kurallar, bütün diş şekilleri ile uygundur.

Keskin ‘V’ başlının, şekil 47, ciddi dezavantajları vardır ve nadiren kullanılır. Keskin tepeler ve alt taraflar tam olarak doğru kesimi zorlaştırır, tepeler kolaylıkla çentiklenir ve parça parça dökülür ve alt tarafları da metal parçaları ve kirlerle tıkanır.

Amerikan milli dişi, aynı zamanda şekil 47’de gösterilmiştir, tepeler ve alt tarafların düzlüğü dışında, keskin V- dişine benzerler. Bu düz bölümün uzunluğu, tepe ve alt tarafların da, adım mesafesinin 1/8’idir. Dizayn sonucu olarak, Amerikan milli dişi, kolay zarar görmez ve tepe ve alt tarafları kolaylıkla temizlenir. Bu diş şekli, geminin tesisatında bulunan birçok cıvata ve somunun üzerinde kullanılan genel olarak tek diştir.Amerikan milli dişi, iki seride standartlaştırılmıştır; NC (National Coarse) ve NF (National fine). Yumuşak diş serisi; küçük cıvatalar, vidalar, mekanik ayarlar, vs. için kullanılırken; sert diş serisi; ağır metaller üzerinde, sert işler için kullanılırlar.

Şekil 47’de gösterilen kare dişler, güçlü ve verimlidirler. Bu; mengenenin vidalarının, kıskaçların ve kaldıraçların sıkılmasında kullanılırlar.

Yüksek diş, her biri için 29^o’lik açıyla şekillendirilmiş kenarlarla, zor işlerin dişidir. Bu şekil diş, ağır yükler ve gerilmelere karşı koyabilir ve kare dişlerden daha kolay olarak makinede işlenebilirler.