GEMİNİN STABİLİTE ÖZELLİKLERİ

1 GEMİLERİN STABİLİTE ÖZELLİKLERİ 2 GENİŞLİK (B) GENİŞLİK: En geniş kesitte gemi simetri eksenine dik doğrultuda dış yüzeylerden ölçülen en büyük mesafedir. YÜKSEKLİK, DERİNLİK: Kaide hattı ile güverte yan hattı (şiyer eğrisi) arasında kalan mesafedir. YÜKSEKLİK, DERİNLİK (H,D) 3 SU ÇEKİMİ, DRAFT (d,T) SU ÇEKİMİ, DRAFT: Kaide hattı ile yüklü su hattı arasındaki düşey mesafedir. TAM BOY (LOA) TAM BOY: Baş ve kıçtaki en uç noktalar arasındaki yatay mesafedir. 4 FRIBORD (F) FRIBORD: Mastoride su hattından yukarıda kalan borda yüksekliğidir. SU HATTI BOYU (LWL) SU HATTI BOYU: Baş kaime ile yüklü su hattının baş bodoslamayı kestiği nokta arasındaki yatay mesafedir. 5 FRIBORD (F) KAİMELER (DİKEYLER) ARASI BOY (LBP) KAİMELER ARASI (DİKEYLER) BOY: Baş kaime ile kıç kaime arasındaki mesafedir. KIÇ KAİME (KIÇ DİKEY): Gemi kıçında dümenin dönüş ekseninden (Dümen rodundan) geçen düşey doğrultudur. BAŞ KAİME (BAŞ DİKEY): Yüklü su hattının baş bodoslama ile kesiştiği noktadan geçen düşey doğrultudur. 6 KEMRE: GÜVERTE SACINA İÇERDEN DESTEK OLUP, POSTALARIGÜVERTE ALTINDA BİRBİRİNE BAĞLAYAN ELEMANLARDIR. POSTA: GENELLİKLE EN KESİTLERE PARALEL OLAN VE KAPLAMA SACINA İÇERDEN DESTEK OLAN PROFİLLERDİR. 7 SUYUN KALDIRMA KUVVETİ (SEPHİYE) GEMİNİN SU ALTINDA KALAN HACMİDİR. 8 YÜZEN HER CiSiM SUYUN KALDIRMA KUVVETİNİN ETKiSi ALTINDADIR. YÜZEN HER CiSiM KENDi AĞIRLIĞINA EŞiT MiKTARDA SU TAŞIRIR. 9 DEPLASMAN 00 G 10 DEPLASMAN 04 G B 11 DEPLASMAN 09 G B 12 DEPLASMAN 16 G B 13 DEPLASMAN 20 G B G: AĞIRLIK MERKEZİ B: SEPHİYE MERKEZİ 14 DEPLASMAN BİR GEMİNİN SU ALTINDA KALAN BÖLÜMÜNÜN TAŞIRDIĞI HACİMDEKİ SUYUN AĞIRLIĞI. (SEPHİYE X SU YOĞUNLUĞU) 15 B SU HATTI SEPHİYE MERKEZİ GEMİNİN SU ALTINDA KALAN KISMININ HACİM MERKEZİDİR. 16 SU HATTI YÜZME MERKEZİ GEMİNİN SU HATTI ALANININ ALAN MERKEZİDİR. GEMİNİN MEYİL VE TRİMİNDE BU NOKTADA DRAFT DEĞİŞMEZ. 17 MEYİL B WL WL B WL B WL B WL B GEMİDE SANCAK İLE İSKELE ARASINDA DRAFT FARKI OLMASI HALİDİR. GEMİNİN ENİNE DOĞRULTUDA EĞİMLİ YÜZMESİ HALİDİR. MEYİL KİLNOMETRE 18 17' 13' TRIM = Kıça doğru 4' TRİM GEMİNİN BAŞI İLE KIÇI ARASINDAKİ DRAFT FARKI OLMASI HALİDİR. TRİM KİLNOMETRELERİ 19 Gemilerin çektiği suyu gösteren ve gemilerin baş kıç bodoslamalarının her iki taraflarına yazılan rakamlardır. KANA RAKAMLARI 20 Seyir kana rakamları : Gemi en alt çıkıntı noktasından itibaren su hattına doğru olan mesafeyi gösteren rakamlar olup, kaide hattını geçen takıntıların hizasında bordada yer alırlar. Boyları 6 pustur. Bir rakamın alt kenarından diğer rakamın alt kenarına olan mesafe bir kademdir. Yani 30.5 cm.dir. Rakamların boyu 6 pus olduğundan, rakamların üst kenarları yarımları gösterir. 21 Hesap kana rakamları : Omurganın alt kenarından (kaide hattı) su hattına olan mesafeyi gösterirler. Bunlarla geminin deplasman hesaplarına girilir. Hesap kana rakamları romen rakamları şeklinde olup boyları 3 pus, aralıkları bir kademdir. Ölçüm her rakamın alt kenarından başlar. Yarım su hatları kısa ve yatay çizgilerle gösterilir. 22 Metrik rakamlar : Kana rakamlarının aralıkları 20 cm., boyları 10 cm.’dir. Borda üzerine yazılırken her metrede bir rakamların yanına “M” harfi yer alır. Her gemide başta ve kıçta sancakta ve iskelede olmak üzere 4 takım hesap kana rakamı mevcuttur. Bazı gemilerde ise ortalama çektiği suyu göstermek üzere vasatta sancak ve iskelede iki takım daha bulunabilir. 23 GEMİLERDE YÜZME PRENSİBİ VE DENGENİN ELEMANLARI 24 STABİLİTE REFERANS NOKTALARI CL(Merkez hattı) M G B K etacenter(Metasantır) ravity(ağırlık merkezi) uoyancy(Sephiye) eel(Omurga) 25 G G1 KGo KG1 G G 1 KGo KG1 AĞIRLIK MERKEZİ (G) 26 AĞIRLIK MERKEZİ Yerçekiminin gemi elemanlarına uyguladığı kuvvetlerin birleşiminin etki ettiği noktaya ağırlık merkezi denir. Bu nokta gemi simetrik olduğuna göre simetri düzlemi üzerindedir. 27 YERÇEKİMİ MERKEZİNDEKİ HAREKETLER • G AĞIRLIK İLAVESİNDE AĞIRLIĞA DOĞRU HAREKET EDER. 28 G KGo G1 KG1 29 YERÇEKİMİ MERKEZİNDEKİ HAREKETLER • G AĞIRLIK İLAVESİNDE AĞIRLIĞA DOĞRU HAREKET EDER. • G AĞIRLIK ÇIKARILDIĞINDA AĞIRLIKTAN AÇASIYA HAREKET EDER. 30 G G G G G G G 1 KG1 KGo G 31 YERÇEKİMİ MERKEZİNDEKİ HAREKETLER • G AĞIRLIK İLAVESİNDE AĞIRLIĞA DOĞRU HAREKET EDER. • G AĞIRLIK ÇIKARILDIĞINDA AĞIRLIKTAN AÇASIYA HAREKET EDER. • G AĞIRLIK DEĞİŞİMİ YÖNÜNDE HAREKET EDER. 32 G G2 33 B SU HATTI B1 B SEPHİYE MERKEZİ (B) 34 B SU HATTI Geminin su altında kalan kısmının hacim merkezine denir.Gemiyi su yüzeyinde tutan Arşimet kuvvetlerinin bileşkesi gemiye bu noktadan etki eder. Denge halindeki bir gemide ağırlık merkezinin düşey doğrultusu ile sephiye merkezinin düşey doğrultusu çakışır. 35 SEPHİYE MERKEZİ B WL WL B WL B WL B WL B 36 SEPHİYE MERKEZİ B B B B B B B B B 37 YÜZME MERKEZİ Geminin su hattı alanının alan merkezine yüzme merkezi denir. Bu noktanın özelliği Bu merkezden geçen yatay eksenler meyil ve trimde nötr eksen durumundadır. Yani trimde ve meyilde bu noktadaki draft değişimi sıfırdır. 38 METASANTR NOKTASI (M) B B20 B45 M M20 M45 M70 B70 METASANTIR M B B1 B2 39 Gemiye hafif bir meyil verdiğimizi veya bir dalga ile geminin hafifçe salınım yaptığını varsayalım.  Ağırlık merkezinin yeri geminin hareketlerine bağlı olmadığından aynı noktada sabit kalacaktır.  Fakat bu salınım sırasında bordanın bir tarafı suya girerken diğer tarafı sudan yükselecektir.  Dolayısıyla sephiye merkezinin yeri değişecektir Bu doğrultuda kaldırma kuvvetlerinin bileşkesi simetri eksenini bir noktada kesecektir. Bu noktaya metesantr noktası denir. 40 METASANTIR B B B B B B B B B 41 METASANTIR B HAREKETLİ M 42 METASANTR NOKTASINININ HAREKETLERİ GEMİNİN DEPLASMANI DEĞİŞTİKÇE METASANTIR NOKTASI DİKEY DOĞRULTUDA DEĞİŞİR. 43 M G B M G B G M B M1 B1 G M B M1 B1 G M B M1 B1 G M B M1 B1 44 Bir Cismin Sıvı İçinde Dengeli Halde Yüzebilmesi İçin Gerekli Koşullar YÜZME ŞARTI Geminin ağırlığı suyun kaldırma kuvvetinden küçük veya eşit olmalıdır. (W) DENGE ŞARTI GM değeri sıfırdan büyük olmalıdır. (GM0) 45 DENGE ÇEŞİTLERİ 46 G B1 M Z G B1 M B G B1 M B GM’in aldığı değerlere göre 3 adet denge durumu vardır. KARARLI NÖTR KARARSIZ 47 G B1 M Z (GM  0) Bu durumda G noktası M noktası altında bulunmaktadır. M   GZ Pozitif yönde etki eder ve oluşan kuvvet çifti gemiyi doğrultmaya çalışır. KARARLI DENGE 48 CL K B G M KARARLI DENGE 49 K B G M B1 Z KARARLI DENGE 50 G B1 M B (GM  0) Bu durumda G noktası M noktası ile çakışmaktadır . FARKSIZ (NÖTR) DENGE 51 CL K B G M NÖTR DENGE 52 K B B1 NÖTR DENGE G M 53 G B1 M B (GM  0) Bu durumda G noktası M noktasının üstündedir. M GZ negatif yönde etki eder ve oluşan kuvvet çifti gemiyi devirir. KARARSIZ DENGE 54 CL K B G M KARARSIZ DENGE 55 K B G M B1 KARARSIZ DENGE 56 ARŞİMET PRENSİBİ Her cisim sıvıya daldırıldığı zaman kendi ağırlığına eşit ağırlıktaki sıvının yerini değiştirir (deplase ettirir) veya kendi ağırlığına eşit ağırlıktaki sıvıyı taşırır. Bu prensip çerçevesinde gemilerden beklenilen özellik suda yüzebilmesi ve kendisinden başka bir miktar ağırlığı da taşıyabilmesidir. Gemi ağırlığını W ile gösterirsek Geminin su altında kalan kısmının hacminin taşırdığı suyun ağırlığı da W’ ye eşit olacaktır. 57 ARŞİMET PRENSİBİ W LWL . B . d . CB. sıvı LWL : Geminin su hattı boyu B : Gemi genişliği d : Draft (su çekimi) sıvı : (Yoğunluk) Birim hacimdeki kütle miktarıdır Deniz suyu yoğunluğu 1.025 ton/m3’ tür. Gemi ağırlığı CB : Blok Narinlik Katsayısı 58 YARAYA KARŞI ALINABİLECEK ÖNLEMLER YARA KONTROLÜ ÖNLEYİCİ VE DÜZELTİCİ TEDBİRLER. 59 GEMİNİN SU ÜSTÜNDE KALABİLME KABİLİYETİNİN İNCELENMESİ Gemilerin yüzebilirlik kabiliyetleri iki safhada incelenmelidir. Gemi Yara Almadan Önce Yapılması Gereken İşler: 1. Geminin su geçirmezliğinin muhafazası 2. Kapalı bulundurulacak yerlerin kapalı tutulması 3. Geminin dizayn draftından fazla yüklenmemesi 60 GEMİNİN SU ÜSTÜNDE KALABİLME KABİLİYETİNİN İNCELENMESİ Gemi Yara Almadan Önce Yapılması Gereken İşler: 4. Üst güverte yüklerinin belirtilen miktarı aşmaması 5. Yakıt ve su tanklarının miktarlarının tespiti 6. Gemiye girecek suyun tahliyesini yapacak sistem ve cihazların faal olması ve diğer yedek sistemlerin hazır bulundurulması 61 GEMİNİN SU ÜSTÜNDE KALABİLME KABİLİYETİNİN İNCELENMESİ Gemi Yara Aldıktan Sonra Yapılacak İşler: Gemi yaralandıktan sonra yapılacak en önemli faktör , Yüzer durumda kalması için, gemiye giren suyun gemi içinde ilerlemesinin durdurulmasıdır. 62 Gemi Yara Aldıktan Sonra Yapılacak İşler: Yaralı bölme haricinde diğer bölmelere dolan sızıntılar tahliye sistemleri ile anında tahliye edilmelidir. Yaralı bölme içinde açılan yaranın kapatılıp, kapatılmayacağına karar verilmelidir. Geminin bordası suya gömülene kadar gemi alabora olmayacak yada batmayacaktır. Alınan kararlar doğru ve zamanında uygulandığı taktirde gemi kurtarılacaktır. 63 Gemi Yara Aldıktan Sonra Yapılacak İşler: Gemiler denge sınırlarına kadar meyil yapabilirlerse de, maksimum doğrultucu kol açısının yarısına kadar alabora olmaksızın meyil yapabilirler Geminin maksimum doğrultucu kol açısının yakınından daha büyük bir açı ile meyil yapıp yapamayacağını kestirebilmek için yara savunma subayları aşağıdaki faktörleri göz önüne almalıdırlar. 64  Üst güvertelerin suya girip girmediği.  Geminin su almasının durdurulup durdurulmadığı, kalıcı meyilin çoğalıp çoğalmadığı.  Fribordun azalma miktarı.  Rüzgar ve deniz durumu.  Geminin GM'i (Stabilite durumu).  Yara almadan önceki durum. 65 GEMİYİ KURTARMAK İÇİN ÖNCELİKLE ALINMASI GEREKEN TEDBİRLER Gemi yaralandıktan sonra personel üzerinde meydana getirdiği olumsuz etki nedeniyle hesaplamalar yapmak ve sağlıklı karar vermek oldukça zordur. 66  GM’ deki kayıp  Merkez hattı haricinde ilave olan ağırlık(meyil)  Fribord  Teknenin mukavemeti  Trim Ancak aşağıdaki faktörlerin alınan kararlarda mutlaka göz önünde tutulması gereklidir. 67 Alınacak ilk tedbir geminin meyilini düzeltmektir. Bu nedenle Y/S Subayları aşağıdaki durumları hesaplayabilmelidirler.  Geminin yalpadaki hareketleri (GM durumu)  Merkez hattı haricinde ilave olan ağırlık (Meyilin nedeni)  Geminin daimi meyil yapması (Negatif GM).Bu tahmin edilen meyilden çok ise göz önüne alınır.  Çok büyük alanda serbest su alanı bulunması ve tesirleri. Y/S Subayları geminin mevcut durumuna göre GM hesabı yapmayı bilmelidirler. 68 POZİTİF GM VE GEMİ DENGESİNİ SAĞLAYACAK TEDBİRLER . Geminin GM’ ini pozitif tutmak ve yüzme emniyetini sağlayacak yeterli fribordu temin için şu tedbirler alınabilir.  Serbest suyun yok edilmesi.  Yüksek yerlerdeki ağırlıkların denize atılması.  Gemiye safra ilavesi.  Geminin dabılbatım tanklarına su almak veya kavanca etmek.  Hasar alanlarının sınırlandırılması ve takviyesi. 69 LİSTELER 1. Tahliye Listeleri  Gemini tahliye sistemleri (Balast tulumbaları ve diğer donanım) gemide meydana gelebilecek serbest su sathını ve ilave su ağırlığını azaltmak maksadıyla kullanılabilir.  Tanklardaki ve su geçirmez bölmelerdeki su,bu tertibat ile tahliye edilir. Yada başka bir tanka kavanca edilebilir.  Geminin G noktasının üstündeki yükler daha önce boşaltılmalı daha sonra aşağıdaki tankların tahliyesi yapılmalıdır. Bundan amaç gemi dengesine en büyük yardımı (etkiyi) yapacak tedbiri ilk önce almaktır. Tahliye sırasında GM değişme miktarı devamlı olarak takip edilmelidir. 70 LİSTELER 2. Denize atılacak malzeme listeleri Geminin yüzme emniyetini sağlamak için draftını azaltmak gereken durumlarda gemideki fazla ağırlıkları atmak gerekebilir. Bu durumda hangi malzemelerin denize atılacağı, nasıl atılacağı daha önceden belirlenmelidir. 71 LİSTELER 3. Akaryakıt kavanca listeleri  Bu listeleri akaryakıt tankları sıralı tablosu,balast ve denge tanklarını gösteren listeler ve resimleri ihtiva eder. Geminin akaryakıt donanımı, balast ve denge tankları ile genellikle makine bölüm personeli ilgilidir.  Yanlış kavanca edilen akaryakıt nedeniyle gemi için tehlikeli durumların yaratılması olasıdır. Bu nedenle gemi yara aldıktan sonra makine personelinin sorumluluğu da burada vurgulanmalıdır. Akaryakıt tanklarının kavanca listeleri diğer tanklarla beraber düşünülerek listelere ilave edilmelidir 72 LİSTELER 4. Karşılıklı ( mukabil ) imla sistemleri Geminin harp sırasında su altından almış olduğu yaralanma neticesinde herhangi bir tankına su dolması durumunda hangi tankın doldurulacağı daha önceden belirlenmelidir. Bu tankı doldurmak için hangi valfların açılacağı, hangi devrelerin kullanılacağı daha önceden belirlenmelidir. 73 LİSTELER 5. Su alma tesirleri listesi Denge tankları olmayan küçük gemilerde,serbest suyun tesirleri büyük olur. Bu nedenle bu tip gemiler için su alma tesirlerini gösteren listeler hazırlanır. Hazırlanan bu listeler verilecek kararlara zemin hazırlar. 74 DRAFT DIAGRAM AND FUNCTIONS OF FORM 17 16 15 14 13 12 11 800 4000 3500 3000 2550 750 700 650 600 550 AFTER DRAFT MARKS (FT) MOMENT TO ALTER TRIM ONE INCH (FOOT-TONS) DISPLACEMENT (TONS) 22.2 22.3 22.4 22.5 22.6 22.7 22.8 TRANSERSE METACENTER ABOVE BOTTOM OF KEEL (FT) 28 29 30 31 32 33 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 11 12 13 14 15 16 17 TONS PER INCH (TONS/IN) LONGITUDINAL CENTER OF BUOYANCY (FEET) FORWARD DRAFT MARKS (FT) CURVE OF CENTER OF FLOTATION 30 20 10 Length Between Draft Marks 397' 0" DRAFT FWD = 14 FT 6 IN DRAFT AFT = 16 FT 3 IN Wo = 3850 TONS KM = TPI = LCB = LCF = MT1" = 778 FT-TONS/IN 22.28 FT 32.7 TONS/IN 3.5 FT AFT 24 FT AFT