Gemi Dizel Makineleri Yağlama Sistemi Slayt

DİZEL MAKİNELERİ - II Yağlama ve yağlama yağı sistemleri • Yağlamanın Gereği ve Önemi: Herhangi bir makinenin başarılı bir biçimde çalıştırılması, onun hareketli ve hareketsiz parçaları arasında oluşturulan ve metal metale dokunmayı önleyen yağ filmine bağlıdır. • Bir parçanın yüzeyi ne kadar hassas işlenirse işlensin, işlenen yüzeye bir büyüteç ile bakıldığında girinti ve çıkıntılar (pürüzler)görülür. • Birbirine temas ederek hareket eden parçaların yüzeylerinde bulunan pürüzler, hareketi zorlaştırır. • Harekete karşı zorlanma olayına sürtünme denir. • Sürtünme sonucu parçalar hem ısınır ve hem de aşınır. • Parçaların ısınması genleşmesine ve mekanik dayanımının azalmasına sebep olur. • Birbirine temas ederek çalışan parçalar, yağlandıkları zaman sürtünen yüzeyler arasında yağ filmi meydana gelir. • Yağ, parça yüzeyinde bulunan pürüzlerin arasına dolarak sürtünmeyi en aza indirir. • Sürtünme en aza inince de aşınma ve ısınma da en aza iner. • Yağlama Sistemi • Sürtünme ve yağlama yağı: • Sürtünme,hareket halinde olan veya hareket ettirilmek istenen bir cismin hareket yönünün aksi yönünde gelişme gösteren bir kuvvettir. • Yağlama yağı genel olarak iki katı cismi birbirinden ayırmak ve sürtünme gücünü en aza indirerek kolay hareketini sağlamak amacıyla kullanılan maddedir. • Şekil de şematik bir yağlama sistemi görülmektedir. • 1. Motor Yağının Görevleri: • a) Sürtünmeyi en aza indirir. • Birbirine temas halinde çalışan parçaların arasında yağ filmi meydana getirerek, sürtünmeden doğan aşınmayı ve sıcaklığı en aza indirir. • b) Motor kompresyonunun düşmesini önler. Segmanların silindir yüzeyinden sıyırdığı yağ, segman ile yuvası arasına dolarak kompresyon kaçağına karşı sıvı conta gibi görev yapar. • Kompresyonun piston, segman, silindir arasından kartere kaçması en aza indirilir. • c) Motor parçalarının soğumasına yardımcı olur. • Karterdeki yağ, motor parçalarından daha soğuktur. • Yağlama sırasında parçaların üzerinden aldığı sıcaklığı kartere getirerek parçaları az da olsa soğutur. • d) Motor parçalarını temizler. • Motor yağı, yağladığı parçalar üzerinde aşınmadan dolayı meydana gelen talaşları ve yanma sonucu oluşan kurumları bünyesinde toplayarak kartere getirir. • Böylece motor parçalarının devamlı temiz kalmasını sağlar. • 2. Yağlama Elemanları • 2.1. Yağ Süzgeci • Motor yağlama kanallarında dolaşım yapan yağın kartere kadar getirdiği yabancı maddelerin tekrar yağ pompasından geçerek yağ pompasını aşındırmaması ve sisteme basılmamasını sağlar. • Madeni telden yapılmıştır. • Doğrudan doğruya yağ pompası üzerine takıldığı gibi bir ara boru ile pompa emiş kanalına da bağlanabilir. • Sabit ve yüzen tipleri vardır. • Çok fazla eğimli arazide çalışan dozer gibi iş makinelerinde iki adet emiş süzgeci bulunabilir. • 2.2. Yağ Pompası • Karterdeki yağı motorun yağ delikleri ve yağ kanallarında belli bir basınç altında dolaştırarak sistemde yağlanması gereken yerlere gönderir. • Yüksek güçlü, ağır devirli dizel makinelerinde, makineden bağımsız bir elektrik motoru tarafından çalıştırılan merkezkaç pompalardan yararlanılır. • Daha küçük, yüksek devirli dizel makinelerde ise genellikle yağlama yağı pompası makineden, kam milinden hareket alır. • Dişli,rotorlu paletli,pistonlu tipleri mevcuttur. • Dişli Tip Yağ Pompası: • Pompa içinde birbiriyle kavraşmış iki dişli bulunur. • Dişlilerden birisi döndüren, diğeri dönen dişlidir. • Döndüren dişli hareketini bazı motorlarda kam milinden, bazı motorlarda krank milinden alır. • Dişliler döndüğünde giriş kanalından gelen ve diş boşluklarına dolan yağ çıkış kanalına taşınır. • Taşınan yağın miktarı dişlilerin dönme hızına ve yağ kalınlığına bağlıdır. • Motor yağı soğuk iken veya motor devri yükseldikçe dişlilerin taşıdığı yağ, gereğinden çok fazla olur. • Yağ basıncının belirli bir değerden daha fazla yükselmesini önlemek için çıkış kanalına yağ basınç ayar valfı konur. • Paletli tip Yağ Pompası: • Paletli yağ pompasında dişli yerine paletler kullanılır. • Paletler, pompa gövdesi içinde; eksenden kaçık olarak dönen palet başlığındaki yuvalarına takılır. • Yuva içindeki palet yayları, paletleri devamlı olarak gövde yüzeyi ile temas halinde tutar. • Palet başlığı pompa miline bağlıdır. • Mil döndüğünde paletler, giriş kanalı önünde büyüyen ve çıkış kanalı önünde sıfıra kadar küçülen bir hacım meydana getirirler. • Yağın taşındığı hacmin sıfıra düşmesiyle yağ ana yağ kanalına basılır. • Yağ Pompası Arızaları: • Hangi tip yağ pompası olursa olsun, çıkış kanalına taşınan yağın geri dönmesine engel olunarak basınç artışı sağlanır. • Yağın taşınmasını sağlayan parçalar aşındığı zaman pompadaki yağ kaçağından dolayı gerekli basınç artışı sağlanamaz. • Bu durumda pompa sökülür. • Temizleme sıvısı ile yıkanır ve basınçlı hava ile kurutulur. • Pompa parçaları gözle kontrol edilir. • Pompa gövdesinde çatlama,dişlilerde ve pompa milinde gözle görülür deformasyon var ise pompa yenisiyle değiştirilir. • Yapılan gözle kontrolde bariz bir arıza yok ise, katalogdan boşluk değerleri ve ölçme şekilleri tespit edilerek ölçü aleti ile aşıntı kontrolüne geçilir. • Ölçülen aşınma miktarı katalog değerlerinin üzerine çıkıyorsa mümkünse onarılır veya yenisi ile değiştirilir. • Yağ pompalarının genel kontrolü ve boşluk değerleri aşağıda açıklanmıştır. • Dişli tip yağ pompasında,dişli yanı ile gövde arasındaki boşluk sentil ile ölçülür. • Boşluk miktarı 0.05 ila 0.13 mm arasında olmalıdır. • 2.3. Basınç Ayar Valfı • Uygulanan yağlama için motor yağ basıncının her motor devrinde istenilen değerlerde olması gerekir. • Motor devri yükseldikçe motor yağ basıncının çok fazla yükselmemesi için ana yağ kanalının herhangi bir yerinde basınç ayar valfi bulunur. • Basınç ayar valfi normalden yüksek basınç olduğu zaman yağın kısa devre yaparak kartere geri dönmesini sağlar. • 2.4. Yağ Filtresi ve streynerler: • Karbon zerrecikleri, toz ve pislikler motorun çalışması anında yağa karışabilirler. • Bu yabancı maddelerin bir kısmı kartere çöker, yağ süzgeci ve tapa mıknatısı tarafından tutulur. • Daha küçük zerreler ise yağlama sistemine karışmadan filtre tarafından süzülerek sisteme zarar vermeleri önlenir. • Yağlama yağlarını temizlemek üzere yaygın olarak kullanılan cihazlara, yakıt sistemlerinde de belirtildiği gibi “Filtre veya Streyner” adı verilir. • Filtre ve streyner arasında kesin ayırıcı bir tanımlama olmamakla birlikte; yakıt ve yağlama yağı içerisindeki oldukça büyük katı partikülleri tutan cihazlara “streyner”, çok küçük parçacıklar ile kolloidal maddeleri tutarak yağın rengini etkileyen ve değiştiren cihazlara “filitre” adları verilmektedir. • Genel olarak filitrelerin önünde bir streyner bulunur. Böylelikle yağlama yağı içindeki nispeten büyük katı yabancı maddeler tutulur ve dolayısıyle filitre elemanının zarar görmemesi sağlanır. • Filitrelerde tek parçalı ve elemanları değiştirilebilir tip kullanılabilir. • Her iki tip filtrelerin değiştirme periyotları üretici firmanın bakım talimatlarında verilir. • 2.5. Karter Ve Karter Havalandırma • Motoru muhafaza altına alır ve motor yağına depo görevi yapar. • Yağın soğutulması ve dinlendirilmesini de sağlar. • Motor yağının ısınması sonucu meydana gelen buharlaşma ve kompresyon kaçağı nedeniyle karterdeki yüksek basınç motor sızdırmazlığını tehlikeye sokar. • Bu basıncın yok edilmesi karter ile emiş hattı arasında arasındaki havalandırma filtreleri sayesinde gerçekleşir. • Havalandırma filtresi üzerindeki basınç ayar valfi karter basıncı arttığında diyafram vasıtasıyla açılarak emiş hattını açar ve basınç dengelenmiş olur. 2.6. Basınç regülatörleri: • Dizel makinelerinde krankşaftı taşıyan yatakların aşırı bir biçimde aşınıp aşınmadıklarını anlamak üzere basınç regülatörleri kullanılır. • Yatak boşlukları fazla büyüdüğü zaman baypas devresine hiç yağ verilmez. • Devre üzerinde bulunan manometre çok küçük bir basınç veya sıfırı gösterir. • Bunun anlamı yatakların bakımının yapılması zamanının geldiğidir. Basınç Regülatörü GEMİ YAĞLAMA YAĞI DEVRELERİ: • Büyük gemi yağlama sistemlerinde bagımsız hareketli bir pompa tarafından verilen basınçlı yağ, krankeys içinde ve makine boyunca uzanan bir yağ hederine verilir. • Rezervuar adı da verilen yağ hederi, bir boru yardımıyla kranksaft ana yataklarına bağlanmıstır. • Yağ hederindeki basınçlı yağ iştirak borusu yardımıyla yatak üst kepine verilir. • Böylelikle krankşaft ana yatakları basınçlı yağ ile yağlanırlar. • Bu yağın basıncı 1.5 ila 6 Bar arasında olmalıdır. • Yağlama yağı yataklara ya alttan yada üst tarafından verilir. • Yatak basıncının minimum oldugu noktadan yağın verilmesi zor olduğundan üst taraftan verilmesi daha uygundur. • Bu tür yağlamanın bir tek sakıncası daha karmaşık bir sistem olmasıdır. Yağlama sistemi şeması Krankpin ve Krankpin Yatağının Yağlanması: • Krankşaft ana yataklarında kullanılan basınçlı yağdan yararlanılır. • Kranksaft içine yağlama kanalları açılmaktadır. • Bu kanallar yardımıyla ana yataklardan gelen basınçlı yağ, krank pine dolayısıyla krank pin yataklarına iletilir. • Piston Pin Yatağının yağlanması: • Krank pin yatağı yağlandıktan sonra basınçlı yağ, konnektin rodun dikey ekseni boyunca açılmıs bulunan kanallardan yükselerek, piston pin yatağına erişir. • Bu yağ bir taraftan gacın pin yatağını • yağlarken fazlası ise çogu zaman piston kafasına geçerek onun soğutulması • sağlanır. • Kamşaft Yataklarının Yağlanması: • Makinenin gücüne ve büyüklüğüne bağlı olarak kamşaft yağlaması muhtelif şekillerde olabilir. • Yağdanlık veya lubrikeyter, çemberli yağlama, otomatik grosörler kamşaft kapalı krankeys sistemi içinden çarpma etkisi ile ve basınçlı devreden yağlama şeklinde yapılır. • Motorlarda Yağlama Çeşitleri • İki tiptir: Çarpmalı ve basınçlı ( cebri) • Çarpmalı Yağlama: • Çarpmalı yağlama ile yağlanan motorlarda piston kolu kepinde yağ kepçesi bulunur. • Piston alt ölü noktaya indiğinde yağ kepçesi, karterdeki yağa dalarak yağı blok içinde savurur. • Savrulan yağ, ana ve kol yatakların,silindiri ve diğer parçaları yağlar. • Bazı küçük iki zamanlı motorların yağlanması bu şekilde sağlanır. • Pompalı ve Çarpmalı Yağlama: • Pompalı ve çarpmalı yağlama, çarpmalı yağlama gibidir. • Tek farkı piston kolu kepinin yağı karterden değil de küçük bir yağ pompasının yağ doldurduğu çanaklardan alarak savurmasıdır. • Basınçlı Yağlama: • Basınçlı yağlama sisteminde, yağ pompası kam milinden hareket alarak çalışır. • Yağ pompası, karterden yağı emerek krank mili ana ve kol muylu yataklarına, külbütörlere ( valflara hareket sağlayan mekanizma), kam mili yataklarına, zaman ayar dişlilerine, belirli basınçta göndererek yağlanmalarını sağlar. • Tam Basınçlı Yağlama Sistemi: • Tam basınçlı yağlama sistemi, basınçlı yağlama sisteminden tek farkla aynıdır. • Farkı, piston pimi kol burcunun, basınçlı yağ ile yağlanmasıdır. • Krank milinde kol muylusunu yağlayan yağ, piston kolunda bulunan yağ deliğinden geçerek kol burcunu da yağlar. • Benzine Karıştırılarak Yapılan Yağlama: • İki zamanlı, karterden süpürmeli motorların yağlanmasında kullanılır. • Benzinin içinde eriyen yağ, benzin hava karışımı ile birlikte kartere alınır. • Karışımın temas ettiği parçalar üzerinde yağ yapışır kalır. • Benzin sıcak ortamda buharlaşarak uzaklaşır. • Krank mili, piston kolu,yataklar, silindirler bu şekilde yağlanır. • Bir miktar yağ da karışımla birlikte yanarak ziyan olur. • Motor Yağları: • Ham petrolden elde edilen yağlara madeni yağ veya makine yağı denir. Bu tür yağlar motorun çalışma şartlarına uygun değildir. • Motor yağlarından istenilen özellikler, madeni yağ içine karıştırılan katkı maddeleriyle elde edilir. • Katkı maddelerinin yağa kazandırdığı özellikler şunlardır. • a) Motor yağının, düşük sıcaklıklarda çok fazla kalınlaşmasını önleyerek soğuk havalarda motorun kolay çalışmasını sağlar. • b) Motor yağının yüksek sıcaklıklarda yağlama özelliğinin kaybolmamasını sağlar. Böylece piston, segman, supap gibi çok sıcak çalışan parçalar üzerinde oluşan artık maddeler (kurum, yağlı kurum) en aza iner. • c) İş zamanında yanma sonucu oluşan su, kül, karbon ve diğer kimyasal maddelerin yağın içinde asit meydana getirmesini önleyerek motor parçalarının uzun ömürlü olmasını sağlar. • d) Motor yağının köpürmesini önleyerek yağlamanın kalitesini iyileştirir. • Yağ değiştirme: • Dizel makinelerinin karterlerinde bulunan yağlama yağının kirlenmesi veya kirletilmesi için ana kaynak yağın kendisidir. • Makinenin iç kısımlarının yağlanması sırasında yağlama yağı kısmen yanar ve karbonumsu artıklar, yakıtın eksik yanmasından oluşan kurumla birlikte kartere sıyrılır. • İkinci önemli kirlenme nedeni ise, hava filtresi kullanılmadığı durumlarda hava ile birlikte gelen tozlardır. • Bu tozların bir bölümü yağ filmi ile birlikte silindir duvarlarını kaplar ve yağ sıyırıcı segmanlar tarafından yağla birlikte kartere sıyrılır. • Kirlenmenin bir başka nedeni de yakıtın yapısındaki hidrojenin, hava dolgusu içindeki oksijenle birleşerek su buharını oluşturması ve onun yoğuşması ile meydana gelen sudur. • Yağlama yağları, aşınma nedeniyle ortaya çıkan metal parçacıkları tarafındanda kirletilir. • Diğer bir kirlenme türü de yanma sırasında oluşan asitlerdir. • Makinenin operasyonu sırasında yağa karışan yakıt, yağın incelmesine sebep olarak yağlama yağının kalitesini bozar ve devrede basınç düşümüne sebep olur. • Dizel makinelerinde yağın nasıl ve nezaman değiştirilmesi gerektiği sorusu çok zor yanıtlanan bir sorudur. • Çünkü; çok çeşitli sistem ve dizel motorları mevcuttur. • Gemi dizel makineleri; özellikle ana makinelerin yağlama sistemlerinde büyük miktarda yağ bulunur. Bu sistemler streyner, filitre, seperatör ve benzeri temizleme cihazları ve makineleri ile donatılmıştır. • Böylelikle yağlama yağı makinede binlerce saat kullanılabilir ve ancak yağın analizi sonucu ve gerektiği zaman değiştirilir. • Yüksek devirli makinelerin büyük bir bölümünde, yağlama yağının tümü makinede kartere konulur ve sistemde bir veya iki filitreden başka bir temizleme aracı bulunmaz. • Sistemde dolaştırılan yağ miktarı daha küçüktür ve yağın daha sık değiştirilmesi gerekir. • Değiştirme süresi makineye, makinenin devir sayısına, su ve hava ile soğutulmasına, yakıt türüne ve işletme koşullarına bağlıdır. • Kullanılan yağın her 3000 saatlik işletmeden sonra veya gerek görülen her an analiz ettirilmesi ve sonuca göre değiştirilmesi gerekir. • Güvenlik cihazları: • Gemi dizel makinelerinin yatak vb. yerlerinde verimli bir yağlama sağlayabilmek iki önemli etkene bağlıdır. • Bunlardan biri makineyi terkeden yağın sıcaklığı ve diğeri ise yağlama hederindeki yağın basıncıdır. • Bu etkenlere bağlı olarak gemi dizel makinelerini korumak üzere dizayn edilen güvenlik cihazları iki ana gruba ayrılırlar. • 1.Alarmlar, 2.makineyi oto. Olarak stop ettiren cihazlar • A. Sıcaklık derecesi: • Yağlama yağı sıcaklığı üst sınır olan 70 C ye eriştiği zaman, sistemdeki alarm cihazı kırmızı ışık verir. • Eğer sıcaklık değeri yükselmeyi sürdürürse 70-72 C arasında ikinci kontak devreye girerek sesle uyarıya neden olur. • B. Basınç: • Dizel makinelerin yağlama devrelerinde yüksek ve alçak basınç alarm cihazlarından yararlanılır. • Alarm cihazının üzerindeki ayar vidası yardımıyla yüksek ve alçak düzeydeki basınç değerlerine göre cihaz ayarlanabilir. • Yağlama devresinde yüksek basınç olduğu zaman cihaz içerisindeki diyafram basınçlı yağ tarafından yukarıya doğru kaldırılır, mikrosviç devreyi kapatır ve böylece alarm sesi duyulur. • Alçak basınç durumunda da sistem aynı şekilde sesli alarm ile personeli uyarır. • C. Yağ seviyesi: • Yağlama devrelerinde ayrı bir temiz yağ tankı kullanıldığı zaman, tankın görülebilir veya duyulabilir alarmlarla donatılması gerekir. • Böylelikle yağ düzeyinin yüksek veya alçak olduğu işletmeci tarafından anlaşılır. • Genellikle yeşil ışık yüksek seviyeye, kırmızı ışık ise alçak seviyeye inildiğini gösterir. • Makineyi otomatik kapama cihazları: • Bu tür cihazlar basınç düşümü nedeniyle yetersiz yağlama yağı akımını göstermesi bakımından çok sık kullanılırlar. • En basit kapama cihazı hidrolik olarak çalışan ve püskürtme pompasına yakıt veren ve alçak basınç devresi üzerine yerleştirilen bir valftır. • Yağlama yağı basıncı belirli bir değerin altına düştüğünde, örneğin yaklaşık olarak 1,55 bar değerine indiği zaman cihaz içerisindeki yay pistonu yukarı doğru iterek valfın kapanmasına sebep olur, yakıt kesilir ve makine stop eder. Yağlama yağı devrelerinde kullanılan bir otomatik kapama cihazı • Viskozite ve Motor Yağları: • Viskozite, yağların akıcılığa karşı direncini belirten bir terimdir. • Bütün motor yağları S.A.E seri numarasıyla sınıflandırılır. • S.A.E rumuzu (Society of Automotive Enginers) baş harflerini ifade eder. • Motor yağlarının S.A.E standardı bu birlik tarafından düzenlenmiştir. • S.A.E numarası küçük olan yağlar daha ince ve akıcı olur. ( viskozitesi düşük ) • S.A.E numarası büyük olan yağlar daha kalın ve az akıcı olur. • örnek olarak S.A.E 10 numaralı yağ, S.A.E 30 numaralı yağdan daha ince ve akıcıdır. • Motor yağları, benzinli ve dizel motorları için ayrı özellikte imal edilir. • Benzinli motorlarda; SA, SB, SC, SD gibi S harfi ile başlayan yağlar kullanılır. • Dizel motorlarında; CA, CB, CC, CD gibi C harfi ile başlayan yağlar kullanılır. • Gerek benzin, gerek dizel motor yağları; yazlık, kışlık ve birleşik yağlar (dört mevsim yağları) olmak üzere üç çeşittir. • a) Yazlık Yağlar: • S.A.E10, S.A.E20, S.A.E30, S.A.E40, S.A.E50 numaralı yağlardır. • b) Kışlık Yağlar: • S.A.E5W, S.A.E10W, S.A.E20 W gibi yağlardır. • W harfi yağın kışlık olduğunu belirler, (winter) • c) Birleşik Yağlar (Dört Mevsim Yağları): • Bu tip yağlar her mevsimde kullanılır. • Yazın yazlık yağ kışın kışlık yağ özelliğini gösterir. • Ancak hiçbir zaman ne yazlık yağın ne de kışlık yağın tam olarak yerini tutamaz. • Bunlar, S.A.E 10W - 30 , S.A.E 20W - 40 , S.A.E 20W – 50 gibi yağlardır. • Örneğin; S.A.E 10W-3 O numaralı yağ, kış mevsiminde S.A.E 10W numaralı yağ, yaz mevsiminde S.A.E30 numaralı yağ yerine kullanılır.