KİMYASAL YÜKLERİN ÖZELLİKLERİ

Kimyasal tanker yüklerinin bir çoğu, alev alma, zehirli olma, diğer maddelerle reak- tif olma ve paslandırarak gemi yapışma zarar verme gibi tehlikelere sahiptir. Taşırra öncesi, kimyasal yüklerin göz önüne alınması gereken özellikleri aşağıda sıralanmıştır.

YÜK YOĞUNLUĞU

Yük yoğunluğu, sıcaklığın artması ile azaldığından. ısınan yüklerin hacim­leri artmaktadır. Isıtılacak ya da sıcak bölgelerden geçerken kendiliğinden ısınacak yükler için, yükleme öncesi hacim-sıcaklık değerlendirilesi yapılmalıdır

Kimyasal tankerlerde 0.66 ile 2.2 kg/dm3 arasındaki yoğunluklarda yükler taşınmaktadır. Yüksek yoğunluktaki yükler, inorganik asitler, kostik soda eriyiğidir. Düşük yoğunluktaki yükler ise küçük moleküllü hidrokarbon bileşikleridir. Yük yoğunluğu sıcaklığın artışı ile ters orantılı olarak değişir. Ayrıca eriyik yüklerin derişim oranlan arttıkça yoğunlukları da artmaktadır.

Yük tanklan, belirli yoğunluktaki yüklere göre sınıflandınlımş olup, klas kuruluşlarınca onaylanmıştır. Belirtilen değerlerin üzerinde yoğunluğa sahip yük­ler, tank perdelerine aşın basınç yapıp tank perdelerinde deformasyona neden ola­bilir. Bir kimyasal tankere izin verilmiş olan yük yoğunluğunun üzerinde bir yoğunluğa sahip olan yükler alması gerektiğinde seviye sınırlamak yükleme yapılmalıdır. Seviye sınırlaması hesaplanırken, tankın alabileceği onaylanmış en yüksek yük yoğunluğu değerine göre hesap yapılır. Tankın kaçta kaç doldurula­cağını, izin verilmiş olan en yüksek yoğunluğun alınacak olan yükün yoğunluğuna bölünmesi ile elde edilen oran belirler. Tankın bulunan orandaki aleç değeri en fazla yükleme sınırıdır. Kimyasal tankerlerde enine dengenin korunması için; Tanklardaki serbest yüzey etkisi oluşumu, yük yoğunluğu ile doğru orantılı olduğundan, yüksek yoğunluktaki yüklerin yüklendiği tankların yarı boş (slack) oluşu ile negatif denge durumuna düşmemeye dikkat edilmelidir.

Yük yoğunluğu, sıcaklığın artma.sı ile azaldığından, ısınan yüklerin hacim­leri artmaktadır. Isıtılacak ya da sıcak bölgelerden geçerken kendiliğinden ısınacak yükler için, yükleme öncesi hacim-sıcaklık değerlendirilmesi yapılmalıdır

Bir sıvını, bir yüzeyde hareket zorluğuna, o sıvının akma direnci ya da viskozitesi denir. Kimyasal tanker yüklerinden yüksek derişindi eriyikler, yüksek saflıktaki asitler, glikoller. melaslar ve hayvansal yağlar akına direnci yüksek olan­lardır.

Yüklerin akma direnci, tank süzdürülmesinde, merkezkaç pompaların ve­rimli çalıştınlabilmelerinde, yıkama sularının denize tahliye edilme kriterlerinde etkili olduğu için yük bilgi dosyalarında verilmektedir.

Kimyasal yüklerin ısıtıldıkça akma dirençleri azalmaktadır. Donma nok­tasına yakın sıcaklıklara düşen yükler de bilgi sayfalarında verilenden daha fazla akma direnci göstermektedir. Kimyasal yükler, akma direncinin azalması için ısıtılmaktadır. Kimyasal yüklerin çoğunun akma direnci standart sıcaklıklarında 25- 60 mPas kadındır. Viskoz yüklerin, yağlama özelliği yüksektir. Bu tür yüklerin taşındığı tanklar, tank iç yüzeyinde fazlaca kir bırakmaları nedeni ile sıcak ve uzun yıkamalar ile tem izlenmelidir.

5.3.3    DÜŞÜK KAYNAMA SICAKLIĞI

Genellikle küçük moleküllü hidrokarbon bileşikleri diğer yüklerden daha düşük kaynama sıcaklığına sahiptir. Düşük kaynama sıcaklığı pompaların kavi- tasyondan zarar görmesine ve yüklü seyir boyunca atmosfere verilen yük miktarının çok olmasına neden olmaktadır. Düşük kaynama sıcaklığı olan yükler, tank te­mizliğinde kolaylık sağlarlar. Kimyasal takerlerde taşınan petrokimya ürünleri, 8.5 PS ile 14 PS arasında buhar basıncına sahiptir.

REAKTİVİTE

Bazı kimyasal maddeler, belirli ölçülerde birbirleri ile karıştırıldıklarında şiddetli reaksiyona girerler. Su ve hava ile de reaksiyona girenler vardır. IMO'nu belirlediği uluslararası kurallara göre, birbirleri ile reaktif olan yüklerin, aynı tank perdesinin iki yanını dolduracak şekilde komşu olarak yüklenmeleri yasaklanmıştır. Birbiri ile reaktif yüklerin yüklendiği tanklar arasında, mutlaka bir koferdam ya da her iki yüke karşı nötra! yük ile yüklü bir yük tankı olmalıdır. Bir biri ile reaktif yüklerin yükleme ve boşaltması, mutlaka farklı yük devre ve pompaları ile yapılmalıdır.

Navigation and Vcsscl Inspection Circular no 4-75’te yayınlanan Compabilty Chart ile yük sınıflarının reaktif gurupları ile ilgili çizelge yayınlanmıştır.

Yük gruplarının uyum ya da uyumsuzluğunun kontrol edildiği bu tablo 44 satır. 23 sütundan oluşur. Satırlara yük gruplan, sütunlara reaktif gruplar yazılıdır. Taşınacak yüklerden komşu tanklara yüklenecek olanlarının isimleri ile satır ve sütunlardan tabloya girilip kesiştirilir. Kesişme kutusunda çarpı işareti (x) var ise yükler birbiri ile reaktif, yan yana yüklenmemeli demektir.

Su ile reaktif olan yüklerin yükleneceği tankların özel hazırlanması gerek­mektedir. Tank içinde hiç ıslaktık olmaması gerektiği gibi, tank atmosferi de kuru hava hatta kimyasal kuru azot ile süpürülerek nemsiz hale getirilmelidir. Yüklü seyir boyunca, tanka nemli hava girmemesi için sürekli pozitif basınç altında tutul­malıdır.

Ayrıca taşınacak yükün tank kaplaması ile uyumlu olmasına dikkat edilme­lidir. Yüklerin hangi tank kaplamaları ile sorunsuz taşınabileceği, yük bilgi say­falarından öğren ilebil lir.

POLİMERİZASYON

Polimerizasyon kendi kendine reaktif olma durumudur. Polimcrizasyon, çok sayıda molekülün birleşerek polimer denen zincir moleküller oluşturması duru­mudur. Polimerizasyon için gerekli olan uyarıcı güç sıcaklıktır. Gemilerde poli- merizasyonun engellenmesi için, inhibitör denen maddelerin kullanılması gerek­mektedir. Örneğin en çok taşman polimerleşme tehlikesi olan yüklerden stiren monomere, 10-15 ppm paratertialbutilkatekol (PTCB) eklendiğinde üç ay içinde polimerizc olmayacak duruma gelirler. Yüklerin polimerize olmasını engellemek için, inhibitör kullanma yanı sıra soğutma ve tank atmosferini azotla kaplama yol­larına da başvurulmalıdır.

   ZEHİRLİLİK

Kimyasal yüklerinden bazılarının yük buharı personelde yara ve tahribat meydana getirmekledir. Bu tür yüklerin hangi etkileri olduğu ve yük buharının hangi sınırdan sonra zararlı olduğu yük bilgi dosyalarında verilmektedir,

Zehirli (TOXÎC) kimyasal maddelerin güvenlik bilgi dosyalarında yazan bilgiler dikkatle incelenmeli ve yükün yüklenmesinden, tank temizliğine kadar gerekli özel ünlemler alınırken, bu bilgiler personelin tümünün okuyabileceği yerlere aşılmalıdır. Zehirli kimyasal maddelerin tedavileri ile ilgili bilgiler, MFAG’da (Medical fir.sl aid gude) anlatılmaktadır.

Zehirli olan kimyasal madde İcrin taşındığı yük tanklarının temizliği son­rasında tanklara girilirken, tank atmosferi kontrol edilmeli, bulunan değer TLV altında olmaksızın tankla çalışılmasına izin verilmemelidir.

Donma noktası ortam sıcaklığının altında olan yükler, akışkanlıklarını kaybederek katılaşırlar. Donma sıcaklığı hava sıcaklığının altında olan yükler ısıtılarak akışkan halleri korunur. Bir kısım yükler ise reaksiyon sonucu katılaşırlar. İyice temizlenmemiş bitkisel yağ tankına yakıcı soda yüklendiğinde reaksiyona girip tank cidarında sabun oluşturması ya da polimerize olan yüklerin katılaşması buna örnek olarak gösterilebilir. Ayrıca bir kısım heterojen yüklerin içinde asılı olan paniküllerin çökelmcmesi için sürekli sirkülasyon yapılması gerekmektedir. Aksi halde, durağan tank ortamında, çökelme sonucu tank dibinde oluşan katı kat­man kuyuyu doldurup pompayı kilitleyebilir.

Donma, reaksiyon ya da çökelme sonucu tankta oluşacak katı madde yığınının tekrar ısıtılmasının, sirkülasyon ile dağıtılmasının, tahliyesinin ve tank temizliğinin çok zor, çoğu zaman imkansız halde olacağı unutulmamalıdır. Katılaşma, bir tankın başına gelebilecek en kötü durumlardan birini ifade ettiğinden, taşınacak yük hakkında iyi bilgilenmeli, böyle bir olasılık durumunda, katılaşma mutlaka gerekli önlemler alınarak engellenmelidir.

   ÇEVREYİ KİRLETME

Özellikle petrokimya ürünleri çevreyi kirleten yüklerdir. İnorganikler ve madensel olmayan yağlar ise çevre kirliliğine yol açmazlar. Kimyasal yüklerin pek çoğu denize boşaltılması yasak olan A sınıfı yüklerden değildir. Ayrıca kimyasal tankerlerin yıkama sularının miktarı akaryakıt ve ham petrol tankerlerinin yanında çok az olduğundan, kirliğin asıl nedeni değillerdir. Yine de kirliğin artmaması için uluslararası kuralların uygulanması gerekmektedir.