DENİZDE PETROL KİRLİLİĞİNİ ENGELLEME GİRİŞİMLERİ

Petrolle denizin kirletildikten sonra temizlenmesi oldukça zor ve masraflı bir işlemler dizisini gerektirir. Kaldı ki kirlilik, alıklar doğal karbon çevrimine girene kadar çeşitli şekillerde devam etmekte olan doğal hayatı ve temiz gıda ve su kaynaklarını kötü yönde etkilemektedir. Bu yüzden kirliliğin çözümü kirlilik oluşmadan engellemek olmalıdır.

Bilindiği üzere tüm dünya ülkelerinin enerji gereksinimleri ve sanayi ham­madde ihtiyaçları petrolün denizler üzerinde taşınmasını zorunlu kılmakladır. Bu esnada olabilecek kazalar, çok büyük boyutlu yerel kirlenmelere neden olmaktadır. Kazalar dışında sintine suları, tank yıkama sularının denize tahliyesi gibi nedenler dc dahil edildiğinde her yıl yaklaşık dört milyon ton petrol ve petrol ürünü (PPU) denize bırakılmaktadır.

Konu ile ilgili BM çerçevesinde ve Türkiye'nin de taraf olduğu MARPOL adında kirlenmeyi önlemek amaçlı bir sözleşme imzalanmıştır.

MARPOL ’un içerdiği belli başlı konular şunlardır:

1.     Denizlerin petrol atıkları ile kirlenmesi.

2.      Gemilerde taşman zararlı sıvıların yapacağı deniz kirlenmesi.

3.      Ambalajlı olarak taşman zararlı maddelerin yapacağı kirlenme.

4.      Gemilerden denize ulaşan insan atıklarının yapacağı kirlenme.

5.      Gemilerden atılan çöplerle kirlenme.

6.      Kirlenmenin önlenmesi için gemilerin bünyesinde deniz ortamında ve karada alınması gereken önlemler.

Bu ve benzeri uluslararası anlaşmalar kirliliği önlemek ya da çevreyi kir­letenlerin sorumluluk ve cezalarını belirlemek amaçlıdır. Kısaca bu anlaşmaların listesi aşağıda verilmiştir:

SÖZLEŞMENİN ADI, KISA ADİ, YÜRÜRLÜĞE GİRİŞ TARİHİ

Denizlerin petrol ile kirlenmesini önlemeye ilişkin uluslararası sözleşme, OLPOL- 1954. 26.7.1958

Açık denizlerde petrol kirliliği oluşturabilecek kazalara müdahale edilmesine ilişkin uluslararası sözleşme. INTERVENTION 1969, 6.5.1975

Petrol ile kirletmenin oluşturduğu zararların hukuksal sorumluluğuna

ilişkin uluslararası sözleşme, C L C -1969, 19.6.1975

Petrol ile kirletmenin oluşturduğu zararların hukuksal sorumluluğuna

ilişkin uluslararası sözleşme. C L C - PROTOCOL, 8.4.1981

Petrol kirliliği zararları için uluslararası tazminat fonu kurulmasına ilişkin sözleşme, FUND-1971. 16.10.1978

Petrol kirliliği zararları için uluslararası tazminat fonu kurulmasına ilişkin sözleşme tutanağı, FUND - PROTOCOL, 1976

Gemilerden denizlerin kirletilmesini önlemeye ilişkin uluslararası sözleşmc(1979 tutanağı), MARPOL- 1973/78, 2.10.1983

Bunların yanı sıra ABD. OPA 90 adında bir düzenleme ile tek taraflı olarak kendi suları ile ilgili daha sıkı bir denetim sistemi öngören kuralları 1990 yılından bu yana yürürlükte tutmaktadır.

Ayrıca Avrupa Topluluğu ülkelerinin yaklaşık üç yüz maddelik liman otoritelerinin gemileri kontrolleriyle ilgili Paris Momcrandumu ve Roma anlaşması ile yürürlüğe koyduğu, kirliliği önleyici kurallar paketi hala uygulanmaktadır.

Gemilere getirilen kuralların göze çarpan bir kaçından söz etmek istersek;

Nlarpol Annex II (Ek 2) : Kimyasal tankerlerin söz konusu yüklerin kate­gorilerine göre tank yıkama sularını denize basma ya da basmama ile ilgili kural­larını, tank havalandırma kurallarını belirler. Buna göre okyanusa kapalı denizlerde ve bazı özel sahalarda yıkama sularının denize basılması yasaklanmıştır.

Kimyasal tankerlerde yapılan yük işlemlerinde olduğu gibi tank temizliği, atıklar ile ilgili tüm işlemlerin dc yük kayıt defterine kaydedilmesi zorunludur.

Annex H’dc yükler A,B,C,D kategorilere ayrılır. Denizi en çok kirleten yükler kategori A yüklerdir. A kategori yüklerin ilk yıkama sularının okyanuslar dahil hiç bir yerde denize verilememe, sahil tesislerine tahliye etme zorunluluğu getirilmiştir. Ayrıca kategori A yüklerin ikinci yıkama suları; karadan en az 12 mil açıkta, derinliği 25 metre ve daha fazla olan bölgelerde, saatte en az 7 mil hızla seyrederken ve saatte 100 metreküpü geçmeyen miktarda denize, su altı çıkışından verilebilmektedir. A kategori yükler ile ilgili işlemler yağ kayıt defterine kayıt edilmelidir.

B kategori yüklerin, katılaşmayan, düşük viskoziteye sahip, olanlarının yıkama sulan, özel sahalar dışında denize tahliye edilebilirken, özel sahalarda her tür B kategori yük tankının yıkama suyunun denize tahliye edilmesi yasaktır. B ka­tegori yüklerden denize tahliye edilmesine izin verilenlerin, A kategori yük tanklarının ikinci yıkama sularında olduğu gibi hız, derinlik ve miktar sınırlan­dırmalarına uyularak tahliyesi gerekmektedir.

B ve C kategori yüklerin katılaşan ve yüksek viskoziteye sahip olanların ilk yıkama suları slop kabul tesislerine verilmeli, kesinlikle denize tahliye edilmemelidir.

Özel sahalarda. C kategori yüklerden viskozitesi 25 mPas altı olanlar, yine sahilden en az 12 mil açıkta, en az saatte 7 mil hızla derinliğin en az 25 metre olduğu alanlarda seyrederken, saatte 100 metreküpü geçmeyen miktarlarda su altı yıkama suyu tahliye devresinden tahliye edilebilir. Özel sahalar dışında, viskozite­si 60 mPas altında olan kategori C yüklerin yıkama şuhuma aynı tahliye prosedürü uygulanır.

Kategori D yüklerin yıkama suları, en az 12 mil açıkta ve en az saatte 7 mil hızla seyrederken her bölgede denize tahliye edilebilir.

Gemilerde Oil Transfer Pıocedure - Yakıt transferiyle ilgili önlemler ve transfer şekli belirlenip uygulama mecburiyeti getirilmiştir.

Kimyasal tankerlerde Emergency Procedure ve Oil Spill Contigency plan zorunluluğu getirilmiştir. Böylece tankerlerin yük işlemleri şuasında alınması gereken önlemler ve transfer metodu ile ilgili kurallar konmuş, acil durumlarda ve kaza durumunda yapılacaklar önceden belirlenmiş, olacaktır. Ayrıca 96'dan geçer-

11 olmak üzere gemi role cetvellerine ek olarak denize petrol kaçağı planı ve acil durumda yapılacaklarla ilgili talimler yapılması zorunluluğu getirilmiştir.

Marpol'de ayrıca Ek 5'te gemiden denize atılacak çöplerle ilgili düzen­lemeler yapılmış, özel sahalarda yemek artıklan dışındakilerin denize atılması yasaklanmıştır. Plastik ve sentetiklerin denize atılması her yerde yasaklanmıştır. Özel sahalar dışında, kağıt paçavra, maden, cam kırıkları gibi çöpler karadan en az

12    mil açıkta, ambalaj, kaplama materyali, daneç gibi çöpler en az 25 mil açıkla olmak şartıyla denize atılabilir.

Özel sahalar; Tüm Akdeniz. Karadeniz, Saltık Denizi, Kızıldeniz, Ras Al Hadd ile Ras Al Fasteh’i Birleştiren Hattın Kuzeybatısı. Avustralya Kuzeydoğu sahilleri özel bölgelerdir.

Bunların yanı sıra bir çok limanda sıkıca denetinim yapıldığı özellikle tanker ile ilgili liman kuralları yerel otoritelcrce uygulanmaktadır.

Tüm gemilerde denetlenebilmesi için yakıl ve yağ ile ilgili Yağ Kayıt Defteri-1 tutulması, tankerlerde ayrıca Yağ Kayıt Defteri-2 tutulması zorunlu tutul­muştur.

Denizlerin gemiler tarafından kirletilmesine karşı alınacak önlemlerle ilgili “Uluslararası 1973 konvansiyonu vc yeni hükümler ilave eden 1978 protokolünün” (MARPOL 73/78) 1 nolu ekinin 20. Kuralı uyarınca hazırlanan yağ kayıt defterine, 150 gros ton ve daha yukarı tonajdaki her türlü petrol ve petrol ürünü ya da atığı taşıyan tankerler ile 400 gros ton ve yukarı tonajdaki tanker dışında, diğer gemi­lerdeki makine bölümü ile ilgili işlemler kaydedilir.

Yağ kayıt defteri gün geçtikçe artan deniz kirliliğini önleyebilecek önemli bir unsurdur. Yağ kayıt defterine kayıt yapılırken, faaliyet harf kodu ve madde kayıt numarası uygun sütuna yazılacak, istenen özellikler boşluklara tarih sırasına göre kaydedilecektir. Petrol ürünü ya da kimyasal madde tanklarının yıkanması sonucu oluşan bulaşık şuhu- özel saha ve tahliye kriterleri göz önünde bulunduru­larak boşaltılabilccck, denize basılması yasak olan sınıftaki yüklerin yıkama sulan kirli su toplama tankında (slop) biriktirilecektir. Gemi kaptanı, harçlar ve kara tankerleri de dahil tüm alım tesis yetkililerinden, gemisinin transfer etmiş olduğu tank yıkama suyu, kirli balast, atıklar ya da yağlı kanşım miktarları ile tarih ve saa­tini belgeleyen bir makbuz alarak, bunu yağ kayıt defteri ile beraber muhafaza etmelidir.^[1]

Operasyon esnasında petrol kirliliğinin önlenmesi için gemilerin yerine getirmesi gereken önlemlerden bir kısmı:

-    Yükleme ya da yağ transferinde, yakıt alma veya yağlı karışımların boşaltılmasında alman önlemler izlenip gözetilmelidir.

-    Bir manevra yerinde veya bir iskelede geminin, uygun ebatta ve durumdaki halat veya çelik tel halatlarla güven altında bulunması sağlanmalıdır.

-     Yağ ve yağlı karışımları içeren her hangi bir operasyona başlamadan önce, denize yağ boşaltan bütün valflcrm kapalı olmaları sağlanmalıdır.

-     Yağ boşaltma operasyonu süresince döküntü olayında yağ girebilecek bütün çıkış (firengi) delikleri ağızları yağ ve sıvı sızdırmazhğı sağlanacak şekilde tapa ile tıkan- malıdır.

-     Operasyon öncesinde ve süresince uygun ebattaki damla çanakları hortum bağlantı yerlerinin altına yerleştirilmelidir. Kum ve yağ emici katı mümkün olan her fırsatta ufak parçalar halinde boşaltılmalı güvertedeki herhangi bir yağ dökün­tüsü hemen temiz-lenmeli ve bu boşaltmayı da içermelidir.

-    Gemi ile sahil, barç, deniz yükleme istasyonları veya layterler (lighter) arasındaki transfer sırasında olumlu bir iletişim vasıtası ile devamlı bir şekilde sürdürülüp korunmalıdır.

-    Hortumlar ve diğer teçhizat kullanılmadan önce ve kullanım süresince düzenli aralıklarla kontrol edilmeli, varsa sızıntı ve zararın erken ortaya çıkarılması sağlan­malı operasyonlar esnasında hortumlar uygun şekilde birleştirilmeli ve takviye edilmelidir. Hortumlar geminin veya gemilerin normal hareketlerine müsaade ede­cek şekilde yeterli uzunlukla olmalı ve transfer başlamadan önce hortumların zarar görmeyeceği şekilde neta olmaları sağlanmalıdır.

---

¹⁴ Serkan Ünverdi, “Yağ Kayıt Defteri”, Denizatı, Yıl 9, Sayı 5-6, (Mayıs-Haziran 1995). s. 34.