SOMUNLAR, CIVATALAR VE VİDALAR

SOMUNLAR, CIVATALAR VE VİDALAR: Montaj ya da sökme işlemlerinde; somunlar, cıvatalar ve vidalar gibi dişli parçalar, o kadar sık kullanılır ki; her makinist, onların değişik tip ve kullanımlarına tamamen aşina olmalıdır ve açma ya da yenilemenin yaygın metotlarını anlamalıdır. Metal parçaları birleştirmek ya da bir arada tutmak için kullanılan yaygın parçalar, cıvatalar, somunlar, vidalar, rondelalar ve perçinlerdir. Şekil 65, günlük kullanımdaki, değişik cıvata tiplerini göstermektedir. Onlar genellikle, sökme ya da çıkartılma fırsatını sağlayacak şekilde, parçaları ya da kısımları bir arada tutmak için uygundurlar. Onlar her zaman uygun bir somun ile kullanılırlar. Makinist çoğunlukla, şekil 66’da gösterilen vida çeşitleriyle beraber çalışır. Kep vidaları ve makine vidaları genellikle somunsuz olarak kullanılırlar, bu yüzden bunların sokulacağı deliğe, vidaları kabul etmesi için diş açılması gerekmektedir. Kep vidalarının, dişlerine klavuzlanmış deliğe girmesi için yol gösteren dairesel uçları vardır. Bir makine cıvatasının düz ucunun,  dişler oturmadan çıkması muhtemeldir. Makine vidalarının bütün çeşitleri, Philips çapraz-oluk başlılarla temin edilebilir. Set vidaları çoğunlukla, şaftlara, volanların ya da yakalarının takılması için kullanılırlar. Soket tipli set vidaları, bükülüp sertleştirilmiş altıgen bir gövdeden oluşan küçük bir anahtarla döndürülürler. Lag vidaları da; metalleri ahşaba tutturmak için kullanılır. Metal levha vidaları ise sertleştirilmiştir ve üzerinde girecekleri deliklere uygun, vida dişleri açılmıştır.

Mutlaka bir vida, bir delikte kırılacaktır ve çıkartılmalıdır. Bunu yapabilmenin en iyi yolu bir vida çıkartıcı kullanmaktır. Önce kırık vidanın veya büyük başlı bir çivinin içine, gövdesinin çapından biraz küçük bir delik açın; sonra vida çıkartıcıyı bu deliğe sokun ve saat yönünün tersine çevirin. Vida çıkartıcı sivridir ve keskin tepeleri vardır, bunlar tıpkı, kırık olan bölümün kenarlarından bir anahtarla döndürülerek çıkartılmasını sağlayan sol taraftaki dişlilere benzer.

Somunlar, şekil 67, her zaman bir cıvata çeşidi ile kullanılmalıdır, bu yüzden; bu iki parça, somun ve cıvata, dişlerinin kuvveti yardımıyla tutma kuvveti sarf eder. Onlar; sökülebilecek ya da çıkartılabilecek topluluklara uygun olarak yapılmıştır. Kanatlı somunlar özellikle, el ayarlaması için sık sık fırsat olacak yerlerde kullanışlıdır. Kale somun, somunda ya da cıvata deliğinde açılan bir yarığa, gutilya yerleştirilmesi ile sabitlenebilir.

Şekil 67’de de gösterilen rondelalar, genellikle cıvata veya somunların altına takılan parçaları korumak ve onların daha kolay sıkılmasını sağlamak için konulurlar. Kilit rondelaları, esnek çelikten yapılırlar ve somuna karşı, somunun dönmesini ve gevşemesini engellemek için hafif kuvvet harcarlar.